Saat Değişikliklerinin Sağlık ve Yaşam Üzerindeki Şaşırtıcı Etkileri: Bahar mı, Sonbahar mı Daha Zararli?

Gecenin ilerlemesiyle birlikte geri alınan bir saat, çoğumuzun huzurlu uyku saatini bozuyor. Uzun bir akşamın getirdiği rahatlama hissi yerine, uykuda azalma ve ertesi günün yorgunluğu daha belirgin hale gelebilir. Bu durumun sağlık üzerindeki etkileri yalnızca saat farkından ibaret değil; ruh hali, enerji düzeyi ve kazalara olan riski de etkileyebiliyor.

İlk kez 1916’da Birinci Dünya Savaşı sırasında enerji tasarrufu amacıyla uygulanan yaz saati, her yıl Mart ayının son Pazarında bir saat ileri, Ekim ayının son Pazarında ise geri alınır. Dünya nüfusunun önemli bir kısmı bu sistemi yıl boyunca benimsese de Türkiye bu gruba dahil değildir. ABD’de ise yaz saati uygulaması 1966’dan itibaren resmiyet kazanmış ve şu anda Mart’ın ikinci Pazarında ileri, Kasım’ın ilk Pazarında geri alınır.

Bir dizi çalışma, bu saat değişikliklerinin özellikle baharda artan kalp krizi, inme ve trafikte kazalar gibi sağlık ve güvenlik sorunlarını tetikleyebileceğini göstermektedir. Özellikle bahar geçişi, akşamları daha uzun aydınlık sunsa da melatonin üretimini baskılayarak uykuya dalmayı güçleştirebilir. Bu etki, bir saatlik uyku kaybı olarak başlayıp sonraki günlere de yayılabilir. 2024 yılı İngiltere çalışması, bu geçiş sonrasında uyku süresinin ortalama 65 dakika azaldığını ancak telafiye yönelik kısmi bir iyileşme görüldüğünü ortaya koydu.

Uyku biyolojisi açısından bakıldığında, kişinin iç saatinin (sirkadiyen ritim) dış mekanda görünen saatle uyumsuzluğu, sağlık üzerinde açık farklar yaratır. Bazı insanlar sabahları önce uyanmaları gerektiği için uykunun eksilmesinden doğrudan etkilenirken, vardiyalı çalışanlar bu uyumsuzluktan daha çok etkilenebilirler. Uzun vadede bu durum diyabet, obezite ve kardiyovasküler sorunlar gibi riskleri artırabilir.

Baharda saatleri ileri almak ruh halinde dalgalanmalara ve uyku problemlerine yol açabilir. Ancak bazı araştırmalar, bu dönemdeki artan ışığın olumlu etkileri olabileceğini de gösterir. Örneğin kadim bulgular, yaz saati uygulamasının bağımsız olarak depresyon riskini artırdığını işaret ederken, bazı çalışmalar sonbaharda ek uykuya geçmenin kişilerin enerjisini artırabildiğini ve genel yaşam memnuniyetini geçici olarak yükseltebileceğini öne sürer.

Sonuç olarak, saatlerin ileri alınması ve geri alınması arasındaki farklar, kısa vadeli rahatlama ile uzun vadeli sağlık etkileri arasında bir denge kurar. Özellikle bahar geçişinde uykunun eksilmesi ve sirkadiyen ritmin bozulması, çoğu sağlık göstergesini olumsuz yönde etkileyebilir. Buna karşılık sonbahardaki geçişin bazı kişilerde daha enerjik hissetmeye yol açtığı durumlar da gözlemlenmiştir; fakat genel tablo, bahar etkilerinin daha baskın olduğuna işaret eder.

Sık karşılaşılan soru yaz saati uygulaması tamamen kaldırılmalı mı? Avrupa Parlamentosu bu yönde karar almış olsa da uygulama halen ülkeler arası uzlaşmazlıklar nedeniyle devreye giremedi. Pek çok uzman, kış saatinin sağlık açısından daha avantajlı olduğunu savunuyor. Karamsar tabloya rağmen, karanlık akşamlar daha erken çöker ve bu da uyku düzeninin iyileşmesi için potansiyel bir avantaj olarak görülüyor.