Enflasyonun temel sürükleyicisi gıda ve temel mal grupları oldu

Türkiye İstatistik Kurumu’nun (TÜİK) kasım ayında Tüketici Fiyat Endeksi’nin (TÜFE) yüzde 2,30 arttığını ve yıllık enflasyonun yüzde 14,03 olduğunu açıklamasının ardından Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası’nın (TCMB)  Kasım Ayı Fiyat Gelişmeleri Raporu yayınlandı. Rapora göre enflasyondaki yükselişin temel sürükleyicisi gıda ve temel mal grupları oldu. Hizmet ve enerji grupları yıllık enflasyonlarındaki artış ise daha sınırlı kaldı. Gıda enflasyonundaki yükselişte birikimli döviz kuru etkileri, temel girdi niteliğindeki tarımsal emtia fiyatlarının seyri ve mevsim geçişine bağlı arz yönlü unsurlar rol oynadı. Temel mal enflasyonundaki artışta, başta otomobil olmak üzere, dayanıklı tüketim malları öne çıkarken, bu gelişmede güçlü kredi ivmesinin gecikmeli etkilerine bağlı talep yönlü unsurlar ve Türk lirasındaki değer kaybının gecikmeli yansımaları gözlendi. Bu görünüm altında, B ve C göstergelerinin yıllık enflasyonu ve eğilimleri yükseldi. Bu dönemde B ve C endekslerinin yıllık değişim oranları sırasıyla 1,72 ve 1,78 puan artarak yüzde 13,72 ve yüzde 13,26 olarak gerçekleşti. Alt grupların yıllık tüketici enflasyonuna katkıları incelendiğinde, bir önceki aya göre gıda, temel mal, hizmet, alkol-tütün-altın ve enerji gruplarının katkıları sırasıyla 1,01, 0,89, 0,15, 0,05 ve 0,04 puan arttı. Mevsimsellikten arındırılmış verilerle üç aylık ortalamalara göre B ve C göstergelerinin eğilimlerinde artış gözlendi. Bu dönemde, enflasyon eğilimi temel mal grubunda daha belirgin olmak üzere, temel mal ve hizmet gruplarında arttı. Rapora göre, hizmet fiyatları kasım ayında yüzde 0,62 arttı. Grup yıllık enflasyonu 0,50 puan artışla yüzde 11,42 olarak gerçekleşti. Yıllık enflasyon lokanta-otel, ulaştırma, diğer hizmetler gruplarında yükselirken, kira grubunda yatay seyretti, haberleşme hizmetlerinde ise geriledi. Ulaştırma hizmetleri fiyatları, kara yolu ile şehirler arası yolcu taşımacılığı fiyatlarındaki düşüşün etkisiyle yatay seyretti. Diğer hizmetler grubundaki yükselişte döviz kuru gelişmelerine bağlı olarak fiyatları artan ulaştırma araçlarının bakım ve onarımı, temel hastane hizmetleri ve dişçilik ücretleri etkili oldu. Temel mal enflasyonu kasım ayında 3,23 puan artışla yüzde 15,32 oldu. Bu dönemde yıllık enflasyon dayanıklı mal ve diğer temel mallarda yükselirken, giyim ve ayakkabı grubunda geriledi. Dayanıklı tüketim malları fiyatları güçlü kredi ivmesinin gecikmeli etkilerine bağlı talep yönlü unsurlar ile Türk Lirası’ndaki değer kaybının yansımalarıyla yüksek bir oranda artarak (aylık yüzde 5,68) temel mal enflasyonunun ana sürükleyicisi haline geldi. Böylelikle bu grupta yıllık enflasyon yüzde 26,50’ye ulaştı. Dayanıklı mallarda fiyat artışları alt kalemler genelinde sürerken, otomobil fiyatlarında birikimli döviz kuru etkilerine bağlı olarak yüzde 9,70 artış kaydedildi. Giyim ve ayakkabı grubunda zayıf seyreden sektörel talep koşullarının dezenflasyonist etkileri bu dönemde de devam etti ve grup yıllık enflasyonu yüzde 0,76 olarak gerçekleşti. Rapora göre enerji fiyatları kasım ayında yüzde 0,84 arttı. Bu dönemde katı yakıt fiyatları yüzde 3,44, akaryakıt fiyatları ise uluslararası petrol fiyatlarını takiben yüzde 1,37 yükseldi. Bu gelişmelerle birlikte, enerji yıllık enflasyonu 0,30 puan artarak yüzde 4,28 olarak gerçekleşti. Gıda ve alkolsüz içecekler yıllık enflasyonu kasım ayında 4,57 puan artarak yüzde 21,08’e yükseldi. Bu dönemde yıllık enflasyon, işlenmiş gıda grubunda 1,43 puan artışla yüzde 15,92, işlenmemiş gıda grubunda ise 8,24 puan artışla yüzde 27,02 oldu. İşlenmemiş gıda grubunda mevsimsellikten arındırılmış veriler, gerek meyve ve sebze gerekse diğer işlenmemiş gıda fiyatlarının önemli ölçüde yükseldiğine işaret etti. Taze meyve ve sebze fiyatlarının yüksek aylık artışında mevsim geçişine bağlı arz yönlü unsurların yanı sıra döviz kurundaki birikimli değer kayıplarının etkili olduğu değerlendirildi. Diğer işlenmemiş gıdada, girdi fiyatlarındaki gelişmeleri takiben tavuk ve yumurta kalemleriyle birlikte, döviz kuruna duyarlılığı yüksek olan pirinç ve bakliyat fiyatları güçlü bir şekilde yükseldi. İşlenmiş gıdada olumsuz görünüm kasım ayında da devam etti ve aylık fiyat artışı yüzde 2,26 oldu. Bazı ülkelerce salgın karşısında alınan ihtiyati tedbirler uluslararası tahıl fiyatlarını olumsuz etkilemeye devam etti. Artan maliyetler sonucunda ekmek ve tahıllar grubunda süregelen yüksek fiyat artışları kasım ayında yüzde 3,32 ile belirgin şekilde hızlandı. Diğer işlenmiş gıda fiyatları yüzde 1,6 artarken, gerek döviz kuru gelişmeleri gerekse uluslararası fiyatlara bağlı olarak katı ve sıvı yağ fiyatları aylık yüzde 5,11 yükselişle öne çıktı. Bu gelişmelerle, taze meyve-sebze dışı gıda grubu yıllık enflasyonu yüzde 18,35’e yükseldi. Özetle, gıda grubu enflasyonundaki yükselişte döviz kuru gelişmeleri, uluslararası tarımsal emtia fiyatlarının seyri ve mevsim geçişine bağlı arz yönlü unsurların etkisi hissedildi. Yurt içi üretici fiyatları (Yİ-ÜFE) kasım ayında yüzde 4,08 yükseldi, yıllık enflasyon 4,91 puan artarak yüzde 23,11 oldu. Üretici fiyatlarında gözlenen bu artışta döviz kuru ve emtia fiyatlarındaki gelişmelerin belirleyici olduğu değerlendirildi. Petrol ve ana metal hariç imalat sanayi fiyatlarının mevsimsellikten arındırılmış eğilimi bu dönemde belirgin ölçüde yükseldi.