Kürtün’ün Sessiz Melodi: Atık Metalin Değişen Mesaisi ve Zil Sanatı

Gümüşhane’nin Kürtün ilçesinde Cami Yanı Mahallesi’nde yıllardır süregelen bu özel zanaat, geri dönüşümün en sanatsal örneklerinden biri olarak devam ediyor. Eski musluklar, bataryalar ve pirinç içeren diğer metaller yüksek ateşte eritilerek sıvı hale getiriliyor.

Usta ellere teslim edilen süreç Ustalar, Harşit Çayı’nın yatağından topladıkları özel kumu kullanarak zillerin kalıplarını özenle hazırlıyorlar. Eriyen metal, ayaklarla sıkıştırılan kum kalıplara dökülerek zilin ilk formunu oluşturuyor.

ÖZEL TEKNİKLER KULLANILIYOR Zerginlikten çok daha fazlasını ifade eden akort adı verilen ses ayarı, bu zanaatı özel kılan ana aşamalardan biri. Her zil, temiz ve yankılı ses elde etmek için ustalar tarafından titizlikle ayarlanıyor. Geleneksel olarak büyükbaş ve küçükbaş hayvanların boynuna takılan bu ziller, günümüzde dekoratif bir objeye dönüşerek büyük ilgi görüyor.

AVRUPA’DAN İLGİ GÖRÜYOR Kürtün’de kuşaktan kuşağa aktarılan bu zanaat, mahalle halkının önemli geçim kaynaklarından biri olarak sürüyor. Üretilen ziller Türkiye’nin çeşitli illerine gönderilirken bazı Avrupa ülkelerinde de talep görüyor.

KÜRTÜN’DEN DÜNYAYA YAYILAN MELODİ Atık malzemeden çıkan bu sanat eserleri hem sürdürülebilir bir üretim modelini temsil ediyor hem de bölgenin kültürel mirasını gelecek nesillere taşıyor. UNESCO Somut Olmayan Kültürel Miras listesine aday gösterilebilecek bu zanaat, Kürtün’deki zillerin değerli bir melodiye dönüşmesini simgeliyor. Mahallede 35 yıldır geleneksel zil üretimi yapan Salim Düzgün, “Bu sanat baba mesleği. 35 senedir yapıyorum. Eski hurda muslukları eritip çana, zile dönüştürüyoruz. Bu sanatı babamı seyrederek öğrendim. Kalıp yapıyoruz, metalleri eritip kalıba döküyoruz. Bu süreç ince işçilik gerektiriyor. Zilleri Türkiye’nin her yerine ve yurtdışına da gönderiyoruz.” dedi.

23 YAŞINDAKİ GENÇ USTA Ailesiyle birlikte zil ustalığı yapan 23 yaşındaki Emre Düzgün, lise sonrası bu işe babası ve amcası ile başladığını belirterek, “Bir iki yıl kurs gördüm. Babam ve amcamdan öğrendim. Şimdi teknolojinin gelişmesiyle internet üzerinden satış da kolaylaştı. Şu an müşteri durumumuz iyi. Aileden dört kişi bu işi yapıyoruz ve bu mesleği sürdürmeyi planlıyorum.” diye konuştu.

“SESİNİN İNCELİĞİ MÜŞTERİ İSTEĞİNE GÖRE AYARLANIR” Eski musluklar dakikalarca ısıtılıp kırıldıktan sonra toprak demir potanın içerisine konulur. Bin derecelik ocakta, fan ve körük sistemiyle kaynatılan malzeme, kumdan yapılan kalıplara dizilir. 40 farklı model ile her birinin üst tasarımları ayrı kalıplarla hazırlanır. Sarı renk ayarı, bakır veya çinko katkısı gibi değişiklikler de ölçekli olarak uygulanır. Ardından aktarım ve torna işlemleriyle zilin yüzeyi parlatılır ve “ötesmesini sağlayan bir toka” takılır. Sesin ince ayarı ise müşterinin isteklerine göre yapılır.

“BULGARİSTAN’DAN DUYULMUŞ, ORAYA DA GÖNDERİLİYOR” Genelde büyük esnaflara verilen ürünler, zamanla perakende satışa da yönlendirilir ve bazılarını çobanlar ya da hayvancılar kullanır. İstenilen ses kalın ya da ince olabilir ve bazı ziller Bulgaristan ile diğer Avrupa ülkelerine de ulaşır. Genç usta Emre Düzgün, “Babamlar dedemden öğrendiğim bu mesleği devam ettireceğim. İşimizi sürdürüp büyütmeyi planlıyoruz; zorluklar olsa da memnunum.” diye kaydetti.