AYM: “Özel hayatın gizliliği kuralı ihlal ediliyor”

Milliyet Gazetesi’nden Ayşegül Kahvecioğlu’nun haberine kadar Anayasa Mahkemesi (AYM), kamuda çalışacak kişilere karşın emniyet soruşturmalarında, soruşturmayı yapacak birimlere halk arşivlerinden veri ve belgelere; Ceza Muhakemesi Kanunu dahilinde tutulan kayıtlara, Cumhuriyet başsavcılıkları kadar yürütülen soruşturmaların sonuçlarına ve mahkeme kararlarına ulaşma yetkisi veren düzenlemeyi, “keyfiliğe yol açabileceği” gerekçesiyle oybirliğiyle iptal etti.

15 Temmuz darbe girişiminin ardındaki bir OHAL KHK’sıyla devlet memurluğuna alınacaklarda istenen genel şartlara “güvenlik soruşturması ve/veya kayıtlar araştırması üretilmiş olma” şartı da eklendi. OHAL KHK’sı, Şubat 2018’de Meclis’te kanunlaştırıldı. CHP’nin düzenlemenin iptali için açtığı dava sonucu AYM, vatandaşların kişisel veri niteliğindeki bilgilerinin memuriyete girişte değerlendirmeye bağlı tutulmasını anayasaya tutarsız bularak iptal etti, “kişisel verilerin ve özel hayatın gizliliğinin korunmasının anayasal teminat altında” olduğu vurgusu yapıldı.  AYM’nin iptal kararının arkasından AK Parti, yeni bir yasa teklifi ile düzenlemeyi tekrar Meclis gündemine getirdi. Teklifle ilk kez veya yeniden millet hizmeti ve görevlerine atanacaklar için güvenlik soruşturması ve evraklar araştırması yapılması şartı getirilirken, emniyet soruşturmalarını yapacak mekanizmaların “MİT, emniyet ve mahalli mülki yönetimsel amirlikleri” olması öngörüldü. Teklifin Genel Komite görüşmelerinde, MHP’nin desteğine rağmen AK Parti; muhalefet partileri ve kamuoyundan gelen tepkiler üstüne alaka maddeleri öneri metninden çıkardı.

İki yeni düzenleme

Ekim 2018’de Resmi Gazete’de yayımlanan torba yasayla güvenlik soruşturması ve arşiv araştırması yapmakla görevli birimlere, millet kurumları arşivlerinden veri ve doküman alma; Ceza Muhakemesi Kanunu zarfında tutulan kayıtlara, Cumhuriyet başsavcılıkları kadar yürütülen soruşturma sonuçlarına, kovuşturmaya yer olmadığına dair kararlara ve kesinleşmiş duruşma kararlarına varmak yetkisi verildi. Emniyet Soruşturması Kanunu’na ise, “Devletin güvenliğini, ulusun varlığını ve bütünlüğünü iç ve dış menfaatlerinin zarar görebileceği veya tehlikeye düşebileceği data ve belgeler ile mahremiyet dereceli millet personeli ile meslek gruplarının tespiti, birim ve kısımların tanımlarının yapılması, güvenlik soruşturmasının ve kayıtlar araştırmasının yöntem ve esasları ile bunu yapacak merciler ve üstteki kademe yöneticilerinin kimler olduğu Cumhurbaşkanınca yürürlüğe konulacak yönetmelik ile düzenlenir” maddesi eklendi. CHP bu iki düzenlemenin iptali için AYM’ye başvurdu. AYM, bu dilekçe üstüne oy birliği ile verdiği iptal kararında şunları kaydetti: “Bireysel verilerin korunmasını isteme hakkı, insan onurunun korunması ve kişiliğini serbestçe geliştirebilmesi hakkının özel bir biçimidir. Bu bağlamda emniyet soruşturması ve kayıtlar araştırmasıyla elde edilen veriler kişisel data niteliğindedir. Anayasa uyarınca yasal kuralların, keyfiliğe izin vermeyecek şekilde belirtilmiş, ulaşılabilir ve öngörülebilir olması gerekir. Hukuk devletinde kanuni düzenlemelerin herhangi bir kuşkuya yer vermeyecek şekilde açık, net, kavranabilir, uygulanabilir ve objektif olması, ayrıca halk otoritelerinin keyfî uygulamalarına karşı koruyucu tedbir içermesi gerekir. Kanunda bulunması gereken bu nitelikler hukuki güvenliğin sağlanması bakımından da zorunludur.” 

Kriterleri sıraladı

Kararda, emniyet soruşturması ile ilgili düzenlemelerde, kime, hangi sınırlar içinde önlem tatbik yetkisinin verildiğinin, kötüye kullanmalara karşı alınan tedbirlerin gösterilmesi gerektiği vurgulandı; kanunda bu bilgilerin ne şekilde kullanılacağına, hangi mercilerin soruşturma ve araştırmayı yapacağına, bu bilgilerin hangi koşullarla saklanacağına, ilgililerin laf konusu bilgilere itiraz etme imkânının olup olmadığına, bilgilerin bir müddet sonra silinip silinmeyeceğine, silinecekse bu sırada izlenecek usulün ne olduğuna yer verilmesi gerektiği belirtildi.