Şap Hastalığı ve İnsan Sağlığı Üzerindeki Etkileri

Şap Hastalığı ve İnsanlara Olan Olası Etkileri

Son zamanlarda Tarım ve Orman Bakanlığı tarafından, Kurban Bayramı sonrası artan vaka sayıları nedeniyle hayvan pazarlarının kapatılması ve alınan önlemler gündeme gelmiştir. Bu gelişmelerle birlikte, şap hastalığının insan sağlığı üzerindeki olası etkileri ve bulaşma yolları merak konusu olmuştur. Peki, şap hastalığı insanlar arasında bulaşır mı? Hayvandan insana geçişi mümkün müdür?

Şap Hastalığı ve İnsanlara Bulaşma Riski

Genel olarak, şap hastalığı, hayvanlar arasında yüksek bulaşıcılığı olan, zoonotik olmayan bir hastalık olup, insanlar üzerinde nadir görülen ve hafif seyreden bir enfeksiyondur. Virüsün insanlara bulaşma ihtimali oldukça düşüktür; genellikle hayvanlarla doğrudan temas sırasında enfekte olan hayvanların salgılarıyla temas edilmesiyle bulaşır. İnsanlar, şap virüsüne maruz kaldıklarında hafif grip benzeri semptomlar gösterebilir, ancak ciddi hastalık veya komplikasyonlar nadiren görülür. Bu nedenle, şap hastalığı genellikle hayvanlarda kalır ve insanlar arasında yayılımı çok sınırlıdır.

Virüsün Özellikleri ve Çevresel Dayanıklılığı

Şap hastalığını neden olan virüs, Picornaviridae ailesinden gelen ve Aphtovirus cinsine ait bir patojendir. Etkeni, O, A, C, Asia 1, SAT 1, SAT 2 ve SAT 3 olmak üzere çeşitli serotiplerde bulunur ve her biri farklı hayvan türlerinde farklı klinik tablolar oluşturabilir. Virüs, yüksek sıcaklıklarda ve doğrudan güneş ışığı altında hızla inaktive olur; örneğin, 37°C’de 12 saatte, 60-65°C’de 30 dakikada, 85°C’de ise hemen ölür. Ayrıca, pH 3,5 veya daha düşük ve pH 9,0 veya daha yüksek ortamlar virüsün canlılığını kaybetmesine neden olur. Çevresel koşullara karşı dayanıklı olabilmesine rağmen, uygun dezenfeksiyon yöntemleriyle hızla ortadan kaldırılabilir.

Klinik Belirtiler ve Enfeksiyonun Seyri

Virüs, enfekte hayvanlarda yüksek ateş, ağız ve ayaklarda kabarcık benzeri yaralar, salya akması, topallama ve süt veriminde azalma gibi belirtilere yol açar. Ayrıca, genç hayvanlar ve yavrularda ölüm oranı daha yüksektir. Koyun ve keçilerde ise klinik tablo daha hafif seyredebilir. Şap hastalığı, genellikle düşük mortalite ile seyreder; hastalık sürecinde hayvanlar kısa sürede iyileşir. Ancak, hastalığın yaygınlığı, sürü içi ekonomik kayıplara ve ticari kısıtlamalara neden olur.

Bulaşma Yolları ve Korunma Yöntemleri

Virüs, enfekte hayvanların salgıları, tükürükleri, dışkıları ve kontamine olmuş ekipmanlar aracılığıyla yayılır. Ayrıca, özellikle hayvan hareketliliği yoğun olan bölgelerde hava yoluyla da kısa mesafelerde bulaşabilir. İnsanlar, virüsü giysiler, ayakkabılar ve eller aracılığıyla taşıyarak yayılımı kolaylaştırabilir. Bu nedenle, hastalıkla mücadelede şu önlemler önemlidir:

• Hayvanların düzenli aşılama programlarına dahil edilmesi
• Hayvan giriş-çıkışlarının kontrol edilmesi ve karantina uygulamalarının gerçekleştirilmesi
• Hayvanlara temas eden ekipman ve araçların düzenli dezenfekte edilmesi
• Hasta veya şüpheli hayvanların izole edilmesi ve hızlı bildirim yapılması
• Hayvan sahiplerinin ve bakıcıların hijyen kurallarına dikkat etmesi

Bu önlemler, hastalığın yayılmasını önlemek ve ekonomik kayıpları azaltmak açısından kritik öneme sahiptir.

Halk Sağlığı ve İnsanlar İçin Riskler

İnsanlara bulaşma olasılığı oldukça düşüktür. Enfekte hayvanlarla doğrudan temas sırasında hafif semptomlar görülebilir; bunlar arasında ateş, ağız ve ayaklarda kabarcıklar, grip benzeri belirtiler bulunur. İyileşme genellikle hızlıdır ve ciddi komplikasyonlar nadiren görülür. İnsanoğlunun şap virüsüne karşı geliştirilmiş spesifik bir aşısı veya ilacı yoktur. Bu nedenle, hayvan sağlığını korumak ve bulaşma riskini azaltmak amacıyla, el hijyenine dikkat edilmesi, hayvanlara temas sonrası el ve kıyafetlerin dezenfekte edilmesi ve hayvan ürünlerinin iyi pişirilerek tüketilmesi büyük önem taşır.

Önleyici ve Kontrol Edici Çalışmalar

Türkiye’de, 1957 yılında görülen ilk şap salgını sonrası 1958 yılında kurulan Şap Enstitüsü, hastalıkla mücadelede temel rolü üstlenmektedir. Enstitü, virüsün serotiplerini belirleme, aşılama programları geliştirme, bağışıklık seviyelerini izleme ve araştırma faaliyetleri yürütmektedir. Uluslararası düzeyde Gıda ve Tarım Örgütü (FAO) ve Dünya Hayvan Sağlığı Örgütü (OIE) gibi kuruluşlar, hastalığın küresel izlenmesi ve kontrolü için rehberlik sağlar. Bu çalışmalarla, hastalığın yayılmasının önüne geçmek ve ekonomik kayıpları en aza indirmek amaçlanmaktadır.

Sonuç ve Genel Değerlendirme

Şap hastalığı, büyük ölçüde hayvan sağlığını ilgilendiren ve ekonomik açıdan önemli bir zoonotik olmayan hastalıktır. İnsanlar arasında bulaşma riski oldukça düşüktür ve ciddi sağlık sorunlarına yol açmaz. Ancak, hayvancılık sektöründe ciddi ekonomik kayıplar ve ticari kısıtlamalara neden olabilmektedir. Bu nedenle, hayvanların düzenli aşılama programlarına dahil edilmesi, hijyen kurallarına uyulması ve hastalık bildirimlerinin zamanında yapılması, hastalığın kontrol altına alınmasında temel unsurlardır.

Uzm. Dr. Elif Nur Yıldırım Öztürk
Halk Sağlığı ABD – Epidemiyoloji Birimi