Kendine Zarar Veren Toksik Alışkanlıklar: İçsel Döngüler ve Çözüm Yolları

Gün içinde durmadan koştururken farkında olmadan bazı davranışlar geliştirdiğinizi fark edebilirsiniz. Uzmanlar, bu hızlı tempoda ortaya çıkan küçük alışkanlıkların ruhu sarsabileceğini ve ilişkileri ile bedensel sağlığı da etkileyebileceğini belirtiyor. Özellikle yıllar içinde bu davranışlar otomatikleştiğinde, kendinize ne kadar zarar verdiğinizi görmeniz gecikebiliyor.

Psikologlar, bu toksik davranışların çoğu zaman çocukluk dönemindeki eleştirel tutumlardan, aile baskısında yetişen kaygıdan, çevresel baskılardan ya da mükemmeliyetçilikten kaynaklandığını ifade ediyor. Bir uzman, “Türkiye’de bireyler genellikle ‘Aman sorun çıkmasın’, ‘Benim yüzümden oldu’, ‘Belki de yanlış anladım’ gibi düşüncelerle kendilerine gereğinden fazla yük bindiriyor. Bu da öz saygıyı zedeleyen, değersizlik hissini artıran bir döngüye dönüşüyor.” sözleriyle durumu özetliyor. Kadınlarda bu tür davranışların daha sık görüldüğünü belirten uzmanlar, döngü ilerledikçe kişinin aslında kendi sorumluluğunda olmayan durumlar için bile kendini suçlamaya başladığını vurguluyorlar.

KENDİ KENDİNE TOKSİK OLMAK gündelik hayatın çoğu anında, toksik kelimesinin genelde zor ilişkiler veya zararlı davranışlarla ilişkilendirilmesi beklenir. Oysa uzmanlar, toksikliğin dışarıdan gelmenin yanı sıra kişinin kendi zihnine, duygularına ve yaşam akışına da zarar verebileceğini işaret ediyor. “Birisi gerçekten kendi kendine toksik olabilir mi?” sorusuna ise net yanıt: Evet.

Bu tür davranışlar kısa vadede fark edilmezse bile uzun vadede içsel bir düşünce ve davranış döngüsüne dönüşebilir. İÇİMİZE İŞLEYEN TOKSİK DÖNGÜLER uzmanlar tarafından genelde gündelik rutinin içine sessizce karışan ve zamanla ruh sağlığını zorlayan davranışlar olarak tanımlanır. Aşağıda, sık görülen bu görünmez döngülerden bazılarına değiniliyor:

• 1- Kendini suçlamak: Tartışmalarda bile kendi hatasını aramak ve değerin düşmesiyle sonuçlanan düşünceler hızla yerleşir. “Sanırım aşırı tepki verdim”, “Kesin benim yüzümden oldu” gibi cümleler, özgüveni zedeleyen alışkanlıklardır.
• 2- Kendini başkalarıyla kıyaslamak: Sosyal medya etkisiyle başkalarının hayatlarıyla kendini karşılaştırmak, değersiz hissetmeye yol açabilir. Bu kıyaslama, içsel baskıyı ve mutsuzluğu artırır.
• 3- Gereksiz özür dilemek: Sınırları zayıflatan bu davranış, karşı tarafı memnun etme çabasıyla kendi haklarından feragat etme riskini doğurur.
• 4- Duyguları bastırmak: Duygu görmezden gelindiğinde beden, ağrı, uyku sorunları ve sürekli yorgunluk gibi belirtilerle tepki verir. “Boş ver, ben hallederim.”
• 5- Herkesi memnun etmeye çalışmak: İlişkileri bozulmasın diye sessiz kalma ve kendi sınırlarını aşma, zamanla içsel tükenmişliğe yol açar.
• 6- Aşırı düşünme (overthink): Olayları defalarca kafanda canlandırmak ve olası ihtimalleri kurmak zihni sürekli çalıştırır; bu da enerji kaybına yol açar.
• 7- Hayır diyememek: Reddetmenin kırılacak bir ilişkiyle sonuçlanacağı düşüncesiyle çoğu kişi istemedikleri şeylere evet der. Bu durum, kendi hayatının kontrolünü başkalarına teslim etmek anlamına gelir.
• 8- Kendini sert bir dille eleştirmek: İç sesin olumsuz olması, ruh halinde bozulmaya ve motivasyon kaybına neden olur. Kendine söylediğin her kelimenin beyin kimyasına etkisi büyüktür.

UZMANLARIN GENEL UYARISI Bu toksik davranışlar yalnızca ruh halini değil, tüm yaşam dengesini etkiler. Kendini sürekli suçlayan, başkalarını memnun etmeye çalışan veya ihtiyaçlarını görmezden gelen bireyler, zamanla ilişkilerde ve iş hayatında ciddi yıpranmalara maruz kalır. Giderek manipüle edilmeye açık hale gelmek, sınırları koruyamamak ve içsel öfke biriktirmek gibi sonuçlar görülebilir. Uzmanlara göre bu döngülerin ortak özelliği, çoğu zaman otomatikleşmiş olmalarıdır; fark edilmediği sürece zarar verir. “Fark etmek, değiştirmek için atılan ilk adımdır.”

ÇÖZÜM ÖNERİLERİ Küçük adımlar büyük fark yaratır. Başlangıç için öncelik, kendi davranışlarının farkına varmaktır. Uzmanların önerdiği uygulanabilir adımlar şunlardır: kendini suçladığın anları fark etmek, gereksiz özürleri azaltmak, duygularını küçümsememek, daha nazik bir dil kullanmak, hayır demeyi ufak adımlarla denemek, sosyal medya kullanımını sınırlamak. Bu davranışlar fark edildiğinde değiştirilebilir hale gelir. Kendine sormak en basit başlangıçtır: “Ben gerçekten bunu istiyor muyum?” Bu soru, otomatik davranış döngüsünü kırmanın ve yeni alışkanlıklar oluşturmanın etkili yoludur. Uzmanlar ortak bir görüş paylaşır: “Sorun davranışta değil, davranışı fark etmemekte.”