Hava Kirliliğinin İnsan Sağlığı ve Psikolojisine Etkileri

Hava Kirliliğinin İnsan Sağlığı Üzerindeki Yıkıcı Etkileri

Hava kirliliği, yalnızca doğa ve ekosistemler üzerinde değil, aynı zamanda insan sağlığı üzerinde de ciddi ve çok yönlü zararlar yaratmaktadır. Son yıllarda, özellikle kentleşmenin hız kazanmasıyla birlikte artan hava kalitesi sorunları, fiziksel rahatsızlıkların yanı sıra psikolojik ve nörolojik sorunları da beraberinde getirerek yaşam kalitesini olumsuz yönde etkilemektedir. Bu durum, kamu sağlığı açısından büyük bir tehdit oluşturmaktadır.

İstanbul ve Türkiye Genelinde Hava Kirliliği Durumu

Kadıköy Florence Nightingale Hastanesi Göğüs Hastalıkları Uzmanı Prof. Dr. Ayşe Filiz Koşar, İstanbul’da hava kalitesinin “orta” seviyede olduğunu belirtmekle birlikte, bu seviyenin özellikle çocuklar, yaşlılar ve kronik hastalıkları olan kişiler için uzun vadede ciddi sağlık riskleri taşıdığını vurgulamaktadır. Temiz Hava Hakkı Platformu’nun (THHP) hazırladığı “Kara Rapor 2024” ve diğer bilimsel araştırmalar, Türkiye genelinde hava kirliliğinin Dünya Sağlık Örgütü’nün belirlediği güvenli limitlerin çok üzerinde olduğunu göstermektedir. Bu durum, toplum sağlığını ciddi şekilde tehdit etmektedir.

İstanbul’un Hava Kirliliği Açısından En Riskli Şehirlerden Biri Olması

Türkiye’de geçen yıl hava kirliliğiyle ilişkili olarak tahminen 68 bin 440 ölüm gerçekleşmiş olup, İstanbul bu ölümlerin en yüksek oranlarına sahip şehirlerden biridir. Uzmanlar, İstanbul’da yaklaşık 8 bin 357 kişinin hava kirliliğine bağlı nedenlerle yaşamını yitirdiğini tahmin etmektedir. Hava kirliliğinin, özellikle dolaşım ve solunum sistemi hastalıklarını tetiklediği bilinmektedir.

Sağlık Üzerindeki Olumsuz Etkiler ve Riskler

Koşar, hava kirliliğinin astım, bronşit ve Kronik Obstrüktif Akciğer Hastalığı (KOAH) şikayetlerini belirgin biçimde artırdığını, çocuklarda ise astım gelişme riskini yükselttiğini ifade etmektedir. Ayrıca, bağışıklık sistemini zayıflatarak zatürre gibi solunum yolu enfeksiyonlarının artmasına neden olmaktadır. Kalp krizi, felç ve yüksek tansiyon gibi kardiyovasküler hastalıklar da hava kirliliği ile yakından ilişkilidir. Hava kirliliği, damar iltihabını tetikleyerek pıhtılaşma riskini artırıp, bu hastalıkların ortaya çıkışını kolaylaştırmaktadır.

Çocuklar ve Yaşlılar Üzerinde Hava Kirliliğinin Etkileri

Gelişmekte olan çocukların hava kirliliğine karşı çok daha savunmasız olduklarına dikkat çeken Koşar, “Hava kirliliği, çocukların akciğer gelişimini olumsuz etkiliyor, solunum yolu enfeksiyonlarını artırıyor. Yaşlı bireylerde ise bağışıklık sistemi zayıfladığı için enfeksiyonlar ve kronik hastalıklar daha sık görülüyor.” şeklinde açıklamalarda bulunmaktadır.

Hava Kirliliğinin İnsan Ömrüne Etkisi

Hava kirliliğinin, insan ömrünü ortalama 2-3 yıl kısalttığını belirten uzmanlar, bu etkinin sigara ve alkol gibi diğer sağlık risklerinden daha ciddi sonuçlar doğurabileceğini vurgulamaktadır. Özellikle büyük şehirlerde yaşayan bireylerin, Hava Kalitesi İndeksi’ni (HKİ) düzenli takip etmeleri ve kirliliğin yüksek olduğu günlerde dışarı çıkmaktan kaçınmaları önemlidir.

Öneriler ve Alınabilecek Önlemler

• Sabah ve akşam saatlerinde, yoğun trafik ve kirliliğin yüksek olduğu zamanlarda dışarıda bulunmamaya özen gösterin.
• Kirliliğin en yoğun olduğu günlerde açık havada egzersiz yapmaktan kaçının; egzersiz yapmak için hava durumunu takip ederek daha uygun saatleri tercih edin.
• Trafiğin yoğun olduğu alanlardan uzak durun ve mümkünse toplu taşıma araçlarını kullanın.
• C vitamini ve E vitamini açısından zengin besinler tüketerek vücudun oksidatif stresle mücadele etmesine destek olun.
• Bol su içerek vücuttaki toksinlerin atılmasını kolaylaştırın.
• Maske kullanımı, partikül maddelere karşı koruyucu olsa da, gazlara karşı yeterli değildir. Bu nedenle, maske kullanımı tek başına yeterli değildir.

Sağlık Profesyonellerinden Uyarılar

Acıbadem Mehmet Ali Aydınlar Üniversitesi Tıp Fakültesi Göğüs Hastalıkları Anabilim Dalı öğretim üyesi Doç. Dr. Nilüfer Aykaç, Dünya Sağlık Örgütü’nün hava kirliliğini “görünmez katil” olarak tanımladığını ve her yıl 7,5 milyondan fazla insanın ölümüne neden olduğunu belirtmektedir. Hava kirliliği, solunum, kalp-damar ve nörolojik sistemleri olumsuz etkileyerek, en sık görülen hastalıklar olan kanser, kalp rahatsızlıkları ve inmeye yol açmaktadır.

Hava Kirliliğinin Psikolojik ve Nörolojik Etkileri

Bakırköy Prof. Dr. Mazhar Osman Ruh Sağlığı ve Sinir Hastalıkları Eğitim ve Araştırma Hastanesi Başhekimi Doç. Dr. Mustafa Nuray Namlı, hava kirliliğinin yalnızca fiziksel sağlığa değil, ruh sağlığına da ciddi zararlar verdiğine işaret etmektedir. Son bilimsel araştırmalar, hava kirliliği ile depresyon, anksiyete ve stres gibi psikolojik sorunlar arasında doğrudan bağlantılar olduğunu göstermektedir. İnce partiküller, azot dioksit ve karbon monoksit gibi kirleticilerin beyin kimyasını etkileyerek, ruh sağlığını bozabileceği öne sürülmektedir.

Psikolojik Etkiler ve Sosyal İzolasyon

Hava kirliliği, bireylerde stres ve kaygı seviyelerini artırmakta, aynı zamanda toplumsal izolasyonu tetikleyerek yalnızlık hissini pekiştirmektedir. Uzmanlar, özellikle yüksek kirlilik seviyelerinde dışarı çıkma ve sosyal etkileşim imkanlarının azalmasının, ruh sağlığı üzerinde olumsuz etkiler yaratabileceğine dikkat çekmektedir. Bu nedenle, stresle başa çıkma teknikleri (meditasyon, yoga, derin nefes egzersizleri) uygulamak, psikolojik destek almak ve sosyal bağları güçlendirmek önerilmektedir.

Korunma ve Psikolojik Sağlık İçin Tavsiyeler

• İç ortamda kalmaya özen gösterin ve havalandırmayı sağlayın.
• Stres yönetimi teknikleri kullanın ve düzenli egzersiz yapın.
• Sağlıklı beslenmeye dikkat edin, özellikle antioksidan açısından zengin gıdalar tüketin.
• Psikolojik destek almayı ihmal etmeyin ve toplumsal farkındalığı artırıcı etkinliklere katılın.
• Hava kirliliği seviyelerini takip ederek, yüksek seviyelerde dışarı çıkmaktan kaçının.