Çeşme Bağlararası: Santorini Volkanı’nın Tsunami Kalıntıları

Çeşme’nin Bağlararası: Tarih Öncesi Dönemlerin İzlerini Taşıyan Bir Yerleşim

Yaklaşık dört bin yıllık geçmişiyle Çeşme’nin en eski yerleşimlerinden biri olan Bağlararası, Batı Anadolu’nun Tunç Çağı’na ait önemli bir liman kenti olarak tarihi ve kültürel açıdan büyük bir öneme sahiptir. Kültür ve Turizm Bakanlığı’nın desteğiyle 2001 yılında başlatılan kazı çalışmaları, Ankara Üniversitesi Mustafa V. Koç Deniz Arkeolojisi Uygulama ve Araştırma Merkezi (ANKÜSAM) Müdürü Prof. Dr. Vasıf Şahoğlu tarafından 2019 yılına kadar yürütülmüştür.

Tsunami Kalıntıları ve Arkeolojik Bulgular

Prof. Dr. Şahoğlu, 2009-2019 yılları arasında gerçekleştirilen kazılarda, tarih öncesi dönemlerde meydana gelen büyük doğal afetlerden birinin izlerine ulaştıklarını ifade etti. Bağlararası’ndaki kazı çalışmalarında volkanik kül tabakalarına 2012 yılında, tsunami kalıntılarına 2013’te ve bu kalıntılar arasındaki iskelete ise 2017 yılında ulaşılmıştır. Bu bulguların bilimsel analizlerinin tamamlanması yaklaşık 10 yıl sürmüş ve sonuçlar 2022 yılında Amerikan Ulusal Bilimler Akademisi dergisinde yayımlanmıştır.

Şahoğlu, Santorini Volkanı’nın yaklaşık 3 bin 500 yıl önceki patlamasının insanlık tarihi açısından son derece önemli bir olay olduğunu vurgulayarak, “Santorini Volkanı, insanlık tarihinde meydana gelen ve izini takip edebildiğimiz belki de tek doğa olayıdır. Bu patlama, Akdeniz havzasının en yoğun yerleşim bölgelerinden birinde gerçekleştiği için yarattığı tahribat oldukça büyüktür. Bu felaket, Minos uygarlığının deniz hakimiyetinin en dorukta olduğu dönemde meydana geldi” dedi.

Prof. Dr. Şahoğlu, kazılarda ulaşılan volkanik kül tabakasının bilimsel açıdan büyük bir öneme sahip olduğunu belirtti. “Santorini Volkanı patladığında gökyüzüne yükselen küller, Çeşme Bağlararası’ndaki kazı alanında bir çizgi halinde tespit edildi. Aynı kül tabakasına Mısır’daki bir kazıda da rastlanması, binlerce yıllık insanlık tarihinde aynı ana bakabileceğimiz tek işareti oluşturuyor” şeklinde konuştu.

Bağlararası’nda Bulunan Tsunami Kalıntıları

Bağlararası’nda, Santorini Volkanı’nın küllerine ve yarattığı tsunaminin kalıntılarına bir arada rastlandığını aktaran Şahoğlu, “Bağlararası’ndaki tsunami kalıntısı, dünyada bugüne kadar Santorini Volkanı’nın yarattığı tsunamilerin arkeolojik bir kazı alanında bulunduğu ilk yerdir. Volkanik kül daha önce jeolojik sondajlarda bulunmuştu, ancak tsunami kalıntısı arkeolojik yerleşim yeri içerisinde ilk kez tespit edilmiştir. Bu doğa olayı yaşandığında Ege kıyılarındaki yerleşimlerde binlerce insanın hayatını kaybettiğini düşünmemiz gerekiyor” diye ekledi.

Çeşme Bağlararası, Santorini Adası’ndan 227 kilometre uzaklıkta olmasına rağmen, tsunamilerin o dönemdeki yerleşimi tamamen yerle bir ettiği ve burada bir daha iskan yapılmadığı ifade edilmektedir. 3 bin 500 yıl önceden bugüne kadar, bu büyük doğal afet sırasında hayatını kaybeden hiçbir insanın izine ulaşılamamıştı. Ancak, ilk kez 2017 yılındaki kazılarda tsunami kalıntıları arasında yaklaşık 17 yaşlarında bir erkeğe ait bir iskelet bulunmuştur.

Arkeolojik Park Projesi

Santorini Volkanı’nın günümüzde hala aktif olduğunu belirten Şahoğlu, “Günümüzde tsunami denildiğinde çoğumuzun aklına Japonya veya Endonezya gibi bölgeler geliyor. Oysa, tsunaminin en büyüğü ve tehlikelisi Ege’nin ortasında Santorini Adası’nda meydana gelmiştir” dedi. Ayrıca, bu bölgenin yaşanan büyük felaketi anlatan arkeolojik bir parka dönüştürülmesi amacıyla Kültür ve Turizm Bakanlığı ile çalışmalar yürütüldüğünü sözlerine ekledi.