Yaz Aylarında Kene Isırması ve KKKA Hastalığı: Tehlike ve Korunma Yolları

Yaz mevsimiyle birlikte artan kene ısırmaları ve KKKA riski

Yaz aylarının gelmesiyle beraber, özellikle kırsal ve doğal alanlarda vakaların artmasıyla birlikte Kırım Kongo Kanamalı Ateşi’nin (KKKA) önemi yeniden gündeme gelmeye başladı. Son olarak Sivas’tan 67 yaşındaki bir vatandaşın yaşamını kaybetmesiyle, bu yıl KKKA nedeniyle hayatını kaybedenlerin sayısı yediye yükseldi. Aynı zamanda Kayseri’de de dört kişi bu hastalık nedeniyle vefat etti. Sağlık Bakanlığı’nın resmi verilerine göre, 2002 yılından 2024’e kadar Türkiye’de toplam 17.132 vaka ve 819 ölüm kaydedilmiştir.

Bakanlık, son açıklamasında, üzerinde durarak “Türkiye’de kene yoğunluğunun önceki yıllardan farklı ve artmış olduğu yönünde kesin bir tespitte bulunmamaktayız” ifadesini kullandı. Ayrıca, tüm kenelerin hastalık etkeni taşımadığı ve her keneye temas eden kişinin hastalığa yakalanmadığını da vurguladı.

Kene nedir ve Türkiye’deki durumu

Sivas ve çevresinde, kene vakalarının ve ölümlerin en çok görüldüğü illerden biri olarak öne çıkıyor. BBC Türkçe’ye konuşan Cumhuriyet Üniversitesi’nden Veteriner Hekim ve Parazitoloji Uzmanı Prof. Dr. Kürşat Altay, keneleri “Hastalık taşıyıcı, eklem bacaklı ve oldukça önemli bir vektör” şeklinde tanımlıyor. Türkiye’de 900’den fazla kene türü bulunurken, bilinen tür sayısı yaklaşık 35 civarındadır. KKKA’nın en önemli taşıyıcısı olarak Hyalomma marginatum türü gösterilmektedir.

Prof. Altay, bu türün “Üreme potansiyeli oldukça yüksektir; bir kene 10.000’den fazla yumurta bırakabilir ve çoğu konakta, yani hayvanlarda kan emmekte oldukça seçici değildir. Bu nedenle, geniş bir alanda ve çeşitli hayvanlarda bulunabilir” diyor.

Keneler nasıl hastalık yayıyor ve yaşam döngüsü

Kenelerin temel besin kaynağı kandan gelir. Prof. Altay’a göre, ömürleri boyunca üç kez kan emerler: larva, nimf ve erişkin aşamalarında. İnsanlar, keneleri ısırdıklarında, genellikle acı hissetmezler; çünkü keneler sivrisinekler gibi acı verici bir ısırık yapmazlar. Ayrıca, keneler konağa tutunduğunda morfolojik ve biyolojik özellikleri, tutunmayı kolaylaştıracak biçimde uyum sağlar.

Keneler, 15 gün boyunca tutunduğu yerde kan emer ve bu süreçte, kanın pıhtılaşmasını engelleyen tükürük salgılarıyla, aynı zamanda virüs ve patojenleri konakçıya aktarırlar. Prof. Altay, “Kenelerin tükürük salgısında bulunan pıhtılaşma önleyici maddeler, virüslerin ve patojenlerin konakçıya geçişini kolaylaştırır” diyerek, bu mikroorganizmaların vücuda giriş yollarını açıklıyor.

En sık görüldüğü bölgeler ve nedenleri

KKKA vakaları ve ölümler, özellikle Tokat, Sivas, Kayseri ve Giresun gibi illerde yoğunlaşıyor. Prof. Altay, Kelkit Vadisi’nin, Erzurum ve Artvin’den başlayıp Çorum ve Amasya’ya kadar uzanan bölgenin, Hyalomma marginatum türü kenelerin en fazla görüldüğü alan olduğunu belirtiyor.

Bu bölgenin özellikleri ise, yükselti, nem oranı, sıcaklık ve uygun konak sayısı açısından, bu kene türü için en ideal ortamı oluşturuyor. Türkiye’de İç Anadolu’da da, Ankara ve Manisa gibi bölgelerde kenelerin bulunduğu bildirilmekte, fakat kelkit vadisi kadar yoğun ve riskli alanlar bu bölgelere kıyasla daha azdır.

Keneyle mücadele ve korunma yöntemleri

Kenelerle tamamen mücadele etmek şu an için mümkün olmamakla beraber, Prof. Altay, “Bunları tamamen yok etmek mümkün değil; ancak riskleri azaltmak ve korunmak adına alınabilecek önlemler var” diyerek, önemli uyarılarda bulunuyor.

Kene ısırmasından korunma yolları ve ilk yardım

Deride kene tutunması durumunda, deri hastalıkları uzmanları ve dermatologlar, uygun önlemler alınmasını öneriyor. Tekirdağ Namık Kemal Üniversitesi’nden Prof. Dr. Sema Aytekin, kene tutunmasından korunmak ve güvenli çıkarma konusunda şu önerileri sıralıyor:

• Kene ısırması durumunda, mümkün olan en kısa sürede keneyi çıkarmak ve bir sağlık kuruluşuna başvurmak gerekir.
• Kene çıkarılırken, çıplak elle tutmaktan kaçınılmalı; eldiven veya naylon, kumaş gibi materyaller kullanılmalı.
• Keneyi cilde çok yakın ve baş kısmından tutarak, yavaş ve dikkatli bir şekilde çıkarmak en doğrusudur.
• Keneyi patlatmak veya sıkmak, enfekte olma riskini artırır; bu yüzden çıkardıktan sonra tutulum alanı antiseptik veya sabunlu su ile temizlenmelidir.
• Her kene ısırığı hastalık anlamına gelmez; endişe edilmemeli, yalnızca enfekte olma riski varsa, belirtiler takip edilmelidir.

Sağlık Bakanlığı da, kene ısırması sonrası kişilerin en yakın sağlık kuruluşuna başvurmasını ve kendi kendine çıkarmanın mümkün olmadığını belirtmektedir.

KKKA ve diğer kene kaynaklı hastalıklar

Sağlık Bakanlığı’na göre, KKKA, kene tutunması veya temas sonucu bulaşmakta ve ayrıca hasta hayvanlar veya enfekte insanların kan, doku ve vücut sıvılarıyla korunmasız temas edilmesiyle de geçebilir. Hastalık, virüsün alınmasından sonra 1 ila 14 gün arasında değişebilen bir kuluçka süresi sonrası belirtiler gösterir; bunlar arasında yüksek ateş, halsizlik, üşüme, titreme, kas ağrıları, baş ağrısı, bulantı, kusma, ishal, yüzde ve gözlerde kızarıklık ve deri döküntüsü bulunur.

Her ne kadar net bir tedavisi veya aşısı olmasa da, destek tedavisiyle hastalar iyileşebilir. Ancak, hastalığın zamanında tedavi edilmemesi durumunda ciddi sağlık sorunları ortaya çıkabilir: Deri döküntülerinin yayılması, yüz felci, menenjit, büyük eklem iltihapları, kalp ritim bozuklukları ve baş dönmesi gibi komplikasyonlar görülebilir.

Bir diğer önemli kene kaynaklı hastalık ise Lyme hastalığıdır. Bu hastalık, Ioxodes cinsi kenelerin ısırmasıyla bulaşır ve deri döküntüsü, eklem ağrısı, yorgunluk, ateş gibi belirtilerle kendini gösterir. Teşhisi klinik belirtiler, fiziksel muayene ve kan testleri ile konulur. Antibiyotiklerle tedavi edilir, fakat zamanında müdahale edilmezse ciddi sağlık sorunlarına neden olabilir: yüz felci, menenjitle ilişkili baş ağrısı, ense sertliği, büyük eklemlerde şişlik ve ağrı, kalp ritim sorunları ve baş dönmesi gibi komplikasyonlar ortaya çıkabilir.