Türk Futbolunda Hakem Tartışmaları ve Yabancı VAR Uygulaması

Türk Futbolunda Hakem Tartışmaları

Türk futbolu, uzun yıllardır hakem tartışmalarının yoğun gölgesinde varlığını sürdürmektedir. Süper Lig’de mücadele eden hemen hemen her takım, maçlardaki hakem yönetimlerine ilişkin çeşitli şikayetlerde bulunmaktadır. Türkiye Futbol Federasyonu (TFF), bu süregelen şikayetler üzerine Süper Lig’in ikinci yarısında geçici bir süreyle yabancı VAR hakemi uygulamasına geçiş yaptığını duyurdu. Ancak bu geçici sürenin ne kadar olacağına veya görev alacak yabancı hakemlerin hangi ülkelerden geleceğine dair henüz detaylar paylaşılmamıştır.

TFF, bu kararın gerekçesini “Söz konusu geçiş sürecinin, genç hakemlerimizin gelişimine ve yetkinlik kazanmasına imkan tanıyacağı değerlendirilmektedir” şeklinde açıkladı. Ayrıca, Merkez Hakem Kurulu’nun (MHK) yeniden yapılandırıldığını ve şirketleşme sürecine uygun bir kurumsal yapı tesis edileceğini de belirtti. Bu çerçevede Süper Lig ve 1. Lig operasyonlarının, kulüplerin de paydaşı olacağı bir danışma kurulunun çalışma prensiplerine uygun olarak MHK Başkanı tarafından yürütüleceği ifade edildi.

Neden Tartışılıyor?

Peki, Türk futbolundaki hakem tartışmalarının temel nedeni nedir? TFF’nin bu adımları, hakem tartışmalarını sonlandırmaya yetecek mi? 2023-24 sezonunun 32. haftasından itibaren bazı maçlarda yabancı VAR hakemi uygulamasına gidilmiş ve sezon bu şekilde tamamlanmıştı. Ancak değişen TFF yönetimi ile birlikte bu sezon VAR’da tekrar yerli hakemler görev almaya başladı.

Futbol yorumcusu Bülent Timurlenk, TFF’nin bu sezon yeniden VAR’da yabancı hakem kullanma kararını BBC Türkçe‘ye değerlendirdiğinde, “geçici süre” ifadesinin belirsizlik yarattığını ifade ediyor. Yorumcu Murat Fevzi Tanırlı ise TFF’nin yabancı VAR uygulamasıyla futbol iklimine “güven ithal ettiğini” savunuyor. Serdar Ali Çelikler, Yunanistan’da yaşanan benzer hakem tartışmalarını hatırlatarak, “Onlar doğru bir şey yaptı; yabancı hakem getirdi. Türkiye de şimdi bunu VAR ile deniyor” diyor.

Sahadaki Etki

Peki, yabancı VAR hakemlerinin sahadaki etkisi ne olacak? BBC Türkçe‘nin görüştüğü FIFA kokartlı eski hakem Ali Palabıyık, yabancı VAR hakemi uygulamasına kuşkuyla yaklaşıyor: “Yabancı VAR hakemlerinin, Türk hakemlerinden daha bilgili ve daha iyi olduğunu düşündüğümüzden, orta hakem VAR tavsiyesine uyacak. Normalde son karar her zaman orta hakem de olmalıdır; ancak bu kez son karar hep VAR’da olacak.”

Palabıyık, “Belki de başka ülkelerin tecrübesiz VAR hakemlerini getireceğiz. Kendi ülkelerinde yeterince VAR görevi almayan hakemlerin burada görev alması, Türk hakemleri üzerindeki baskıyı azaltacak” diyor. Ayrıca, “Bizim görmediğimiz ne görecekler, bizim bilmediğimiz ne biliyorlar göreceğiz” ifadesini ekliyor.

Genç ve Tecrübesiz Hakemler

Murat Fevzi Tanırlı, hakemlere yönelik büyük tartışmanın fitilinin 8 Mart 2022’de, aralarında Cüneyt Çakır, Abdulkadir Bitigen ve Fırat Aydınus gibi üst düzey hakemlerin görevlerine son verilmesiyle ateşlendiğini söylüyor. Bu kararı “keyfi” olarak nitelendiren Tanırlı, hakemlik mesleğine duyulan güvenin sarsıldığını ifade ediyor.

Tanırlı, mevcut hakemlerin çoğunlukla “genç ve tecrübesiz” olması nedeniyle tartışmaların temelinin bu durumun yattığını savunuyor. MHK’nın son 24 yılda 20’den fazla kez değiştirilmesinin “kötü” bir yapılanmayı da beraberinde getirdiğini belirtiyor. “Alttan gelen yetenekli hakem yok. Gelen hakemlerde de temel bilgi noksanlığı görülüyor” diyor.

Bülent Timurlenk ise liyakatsizlik ve nepotizmi tartışmaların nedeni olarak işaret ediyor. Türkiye’de alttan hakem yetişmediğinin altını çizen Timurlenk, “Yetiştiğini düşündüklerinin arasında en meşhur olanı, Halil Umut Meler, sahanın ortasında yumruk yiyor” şeklinde eleştiriyor. Timurlenk, “Süper Lig’de tecrübeli hakem yok. Olanların da hepsi yıpratılmış ve paramparça olmuş. Yerine ise gencecik insanlar var” diyor.

Hataların Kaçınılmazlığı

Birçok Anadolu kulübünde görev almış tecrübeli teknik direktör Giray Bulak, “İnsanın olduğu yerde hata olacaktır. Yabancı hakemler de hata yapacaktır” ifadesini kullanıyor. Ali Palabıyık da hakem tartışmalarının asla sona ermeyeceğini düşünüyor. 8 Mart kararları öncesinde dönemin TFF Başkanı Mehmet Büyükekşi ile ters düşerek görevini bırakan Palabıyık, “Bundan 10 yıl önce de hakem tartışmaları vardı ancak teknoloji yoktu. Şimdi teknolojiyle beraber hakemlerin hata yapma riski azalmışken, günden güne daha fazla hata yaşanıyor” diyor.

Kimsenin kimseye güveninin kalmadığı bir ortamda artık hiçbir kulübün, hiçbir hakemin tarafsızlığına, adaletine, düdüğüne inanmadığını belirten Palabıyık, bu durumun ülkedeki toplumsal huzuru, spor ruhunu ve futbol seyircilerinin sahaya olan bakış açılarını tamamen değiştirdiğini vurguluyor.

Çözüm Önerileri

Serdar Ali Çelikler, tüm dünyada hakemlik sisteminin değişmesi ve hakemlerin transfer olabilmesi gerektiğini savunuyor. Türk hakemliğine dair çözüm önerisinin radikal olduğunu belirten Çelikler, “Mevcut tüm hakemlerin, gözlemcilerin ve temsilcilerin görevlerinin sona erdirilmesi gerektiğini düşünüyorum. Hakemlik sisteminde ne kadar aktör varsa hepsini yok edip yepyeni bir nesil yetiştirmemiz lazım” diyor.

Giray Bulak ise Türk futbolunun hakemlikten daha önemli problemleri olduğunu belirterek, “Futbolumuzun ihtiyacı olan şey yabancı hakemler değil, yabancı yöneticiler ve yabancı başkanlardır” ifadesini kullanıyor. “Kötü gidişatta hemen hakeme yükleniyor, antrenörler değiştiriliyor. Futbolcu bile bakıyor, başkan hakemi konuşuyor. O da kendini kurtarıyor. Hemen hakem suçlu oluyor. Çünkü hakem savunmasız” diyor.

Timurlenk, dünyanın her yerinde hakemlerin hata yaptığını hatırlatırken, “Ama kaybetmeye tahammülü olmayan başkan ve yönetim kurulu profilleri bu seviyede bir tek Türkiye’de var” diye ekliyor.

Hakemlerin Profesyonelleşmesi

Futbol izleyicisinin herkesin hata yapabileceğini kabullenmesi gerektiğini belirten Bulak, “Türkiye’de hataları en aza indirmek için hakemlerin donanımlı ve profesyonel olması gerekiyor. İyi maaşlar vermek, özendirmek lazım. Onlara saygınlık vermemiz lazım” diyor. Ayrıca, hakemlerin ve diğer futbol aktörlerinin de haklarını koruyacak bir sendikal örgütlenme öneriyor: “Avrupa’da futbolcular ya da hakemler kendi hakları söz konusu olduğunda maçlara bile çıkmayabiliyor, maçlar ertelenebiliyor. Haklarını koruyorlar. Ama bizde öyle değil. Sen Türkiye’de yalnız adamsın, yalnız kalıyorsun. Hadi bakalım sen ‘maça çıkmıyorum’ de. Sana hem futbolu hem de hakemliği bıraktırıyorlar. Bu da korkuyu beraberinde getiriyor.”