Misyoner İstihbaratçılar: Osmanlıyla İlgili Gizli Seyahatler ve İngiliz Misyoner Ağı

Dr. Ongun’un kaleme aldığı ve Osmanlı coğrafyasında din kisvesi altında yürütülen İngiliz istihbarat faaliyetlerini mercek altına alan inceleme, “Misyoner İstihbaratçılar” adlı eserin merkezinde yer alıyor. Editörlüğünü Kamuran Akkuş’un üstlendiği bu çalışma, Kilise Misyoner Cemiyeti’nin (KMC) öncülüğünde sürdürülen operasyonları ve William Jowett’in gizli rolünü ortaya koyuyor. İngiliz arşivlerinde bulunan çok sayıda belge, misyonerliğin yalnızca dinî bir tebliğ olmadığını, aynı zamanda Osmanlıyı içerden çözmeyi hedefleyen bir hegemonya aracı olduğunu gösteriyor.

Kitap, Jowett’in Malta merkezli faaliyetlerini ve onun 1815-1820 yılları arasındaki çalışmalarını belgeleyerek, İngiltere’nin “Şark Meselesi” bağlamında Osmanlı’yı siyasi ve dini kuşatma altına almayı nasıl planladığını netleştirmekte. Belgelere dayalı anlatı, Jowett’in İncil dağıtımının ötesinde, Osmanlı toplumsal dokusunu analiz eden ayrıntılı raporlar hazırlayarak bu politikaya yön verdiğini gösteriyor.

İlerleyen sayfalarda, Eserin Christian Researches in the Mediterranean adlı raporları ilk kez tam metin olarak Türkçeye kazandırmasıyla birlikte, İngiltere’nin Osmanlı toplumundaki ayrılıkçı hareketleri nasıl desteklediği ve Ermeni, Süryani, Nestûri, Keldani, Bulgar ile Arap toplulukları arasındaki gerilimleri nasıl körüklediği somut belgelerle ortaya konuyor. Aynı yaklaşımla, modern Türkiye’nin tarihsel hafızasına ayna tutan bu çalışma, misyonerliğin bir dinî uğraştan öte, istihbarî ve siyasal bir araç olarak kullanımını vurguluyor.

Kaynaklar: Timeturk (belge ve açıklamalar)