Kurşunlu Camii ve Külliyesi: Eskişehir’in Manevi ve Kültürel Kökleri

Eskişehir’in Odunpazarı ilçesinde bulunan Kurşunlu Camii ve Külliyesi, Osmanlı dönemi mimarisinin önemli bir temsilcisidir. İlk başmimarı Acem Ali olarak bilinen yapının kurucuları, 1525 yılında Mustafa Paşa tarafından yaptırılmıştır ve o dönemde Mevleviliğe tahsis edilmiştir. Cami, şadırvan, Mevlevi asitanesi, talimhane, harem, imaret, matbah ve Mevlevi şeyhlerine ait türbeler ile iki kervansaraydan oluşan külliyeyi içinde barındırır. Kubbesinin kurşunla kaplı olması nedeniyle “Kurşunlu” adını aldığı bu yapı, plan itibarıyla kubbeli ana mekan ile beş kubbeli son cemaat yerinden meydana gelir.

UNESCO Dünya Mirası Listesi’nde yer alan ve 500 yılı aşan geçmişiyle Tarihi Odunpazarı Evleri Bölgesi içinde konumlanan Kurşunlu Cami ve Külliyesi, ziyaretçileri adeta geçmişe yolculuğa çıkarır. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi (ESOGÜ) Tarih Bölümü Öğretim Üyesi Prof. Dr. Hasan Hüseyin Adalıoğlu’nun aktardığına göre, külliyenin manevi hayatında önemli bir konumda olan semahanenin kubbesindeki alemde Mevlevi sikkesi bulunmakta ve caminin mihrabında da benzer semboller görülmektedir. Kurşunlu Külliyesi’nin 1525 yılında Mustafa Paşa tarafından yaptırıldığı belgelerle tespit edilmiştir ve bu durum Mevleviliğe tahsis edildiğini göstermektedir.

Adalıoğlu, külliyenin konumunun Eskişehir’in merkezini oluşturan bölgeyi işaret ettiğini vurgulayarak, bazı sokak adlarının da Mevlevi şeyhlerinin adlarını taşıdığını ifade eder. Özellikle Çürükhoca Sokak, Şeyh Şemsettin Sokak ve Hasan Dede Sokak gibi yer adları bunun konkrent örneklerindendir. 19. yüzyıl sonlarından 20. yüzyıl başına dek olan dönemlerde şeyhlik yapan postnişinlerin isimleri de bu mahallede görülebilir. Bu veriler, külliyenin kesinlikle Osmanlı dönemine ait bir yapı olduğunu ve yaklaşık 500 yıllık bir geçmişe sahip olduğunu gösterir.

Külliyenin merkezindeki en büyük yapı ise Kurşunlu Camisi’dir. Caminin etrafını saran müştemilat dini hizmetler açısından hayati öneme sahiptir. Mevlevi asitanesi, Eskişehir’in manevi hayatında önemli bir rol oynamaya devam etmiş; haftalar içinde düzenlenen sema ayinleri ve zikirler burada icra edilmiştir. Asitanenin içinde yer alan matbah olarak adlandırılan geniş mutfakta dini günlerde halk için süt ve şerbet ikramı yapılır, ihtiyaç sahiplerine yemek dağıtılırdı.

Kurşunlu Külliyesi’nin ekonomik boyutu da dikkat çekicidir. Mevlevilik öğretiğinde bireyin üretime katılımı öne çıkarılır; burada çalışanlar için vakıflar tarafından ücretler sağlanırken, dervişler ve muhibbanın kendi geçimini temin etmek üzere meslek edinmeleri teşvik edilirdi. Bu yapı, salt bir ibadet mekânı olmanın ötesinde, sosyal ve ekonomik yaşamın da merkezi konumundadır.