Irak Türklerinin Son Yüzyılı Projesi ve Çanakkale Türküsü

Irak Türklerinin Son Yüzyılı Projesi

Kültür ve Turizm Bakanlığı’na bağlı Yurtdışı Türkler ve Akraba Topluluklar Başkanlığı (YTB), “Irak Türklerinin Son Yüzyılı” projesi kapsamında önemli çalışmalar başlattı. Proje çerçevesinde, yapımcı yazar Ömer Beyoğlu’nun da yer aldığı bir ekip, Irak’ta 3 yıl süren detaylı bir inceleme gerçekleştirdi.

Çanakkale Türküsü’nün ilk kez 1952 yılında Muzaffer Sarısözen tarafından Kastamonu’da derlenip repertuvara eklendiği bilinmekteydi. Ancak, Beyoğlu ve Prof. Dr. Suphi Saatçi’nin yürüttüğü çalışmalar sonucunda, bu türkünün 1938 yılında Kerkük’te Ali Merdan Leylanlı tarafından kayda alındığı ve bu kaydın Irak Devlet Radyosu arşivinde bulunduğu bilgisine ulaşılmıştır. Böylece, türkünün tarihi kaydı 1952’den 1938’e çekilmiş oldu. Ömer Beyoğlu, bu türküyü derleyip repertuvara kazandırdı.

Proje kapsamında, Kerkük’te yapılan ilk taş plak kaydının yanı sıra, 1961’de Kerkük’te İzzettin Nimet ve 1970’de Erbil’de Hacı Taha Benna tarafından kayda alınan Çanakkale Türküleri de “Irak Türk Müziği” albümüne dahil edildi. Albümde, Irak’ta Türk varlığının bulunduğu her bölgeden derlenen eserler yer almakta ve bu eserleri, Mehmet Özbek, Aysun Gültekin, Muzaffer Ertürk gibi devlet sanatçıları seslendirmektedir.

Ömer Beyoğlu’nun Açıklamaları

AA muhabirine açıklamalarda bulunan Ömer Beyoğlu, YTB’nin himayesinde yürütülen sözlü tarih çalışmaları hakkında bilgi verdi. Kırım, Ahıska ve Irak Türklerine yönelik sözlü tarih çalışmaları gerçekleştirdiklerini belirten Beyoğlu, “Irak Türklerinin Son Yüzyılı” isimli projeye ilişkin şöyle konuştu: “Bu çalışmada, Türk ordusunun 1918 yılında Musul’dan çıkmasının ardından geçen 100 yıllık süreci değerlendiren bir panorama sunuyoruz. Bu çerçevede bir belgesel, bir kitap ve Çanakkale Türküsü’nün de yer aldığı bir albüm hazırlıyoruz. Albümün adı ‘Irak Türk Müziği’ ve çalışmalarımız Irak’ta Türklerin yoğun olarak bulunduğu bölgelerde gerçekleştirildi.”

Çanakkale Türküsü’nün Keşfi

Kerkük’te Çanakkale Türküsü’ne ilişkin kaydın varlığına dair bilgi sahibi olduklarını ancak kaydın içeriğini ilk etapta bilmediklerini ifade eden Beyoğlu, kaydın ne olduğu bilgisini yerinde öğrendiklerini aktardı. Beyoğlu, konuyla ilgili şunları söyledi:

• “Kaydın ne olduğu bilgisini oraya gidince öğrendik. Tarihi bir ironi var. Biz Çanakkale’de İngilizlerle savaşırken, o dönemde İngiltere’nin yönetiminde bir ‘Irak Mandası’ bulunuyor. Bu mandanın altında, bölgedeki yerel aktörlerin geleceğini planlamak amacıyla bir kültürel politika geliştirilmiş. Bu politika çerçevesinde, az sayıda Türkçe kayıt alınmış. Bizim keşfettiğimiz kayıtlar arasında Çanakkale Türküsü de var.”

Kayıtların Önemi ve Anlamı

Beyoğlu, Kerkük’te ulaştıkları türkünün sözlerinde bazı farklılıkların olduğunu belirtti ve Irak’ta 3 farklı Çanakkale Türküsü keşfettiklerini dile getirdi. Kerkük’te buldukları kaydın türkünün tarihini değiştirdiğini ifade ederek şunları ekledi:

• “Bu kayıtla birlikte Kastamonu’yu Kerkük’e bağlıyoruz, 1952 yılını 1938’e çekiyoruz. Bu kayıt, devletimizin desteğiyle hazırlanan albümde yer almakta ve repertuvara dahil edildi.”

Albümde önemli sanatçıların katkı sunduğunu kaydeden Beyoğlu, Çanakkale Türküleri’nin orijinal hallerinin albümde yer aldığını söyledi. Kerkük’te bulunan bu kaydın, bir milletin kaderine ve karakterine dair önemli bir veri sunduğunu vurguladı. “Bir savaş düşünelim ki orada bir millet kader sınavı veriyor. O savaşın sebep olduğu endişe, yalnızca o günün Osmanlı coğrafyasında değil, tüm Müslüman coğrafyada hissediliyordu. Bu eserin Kerkük’te bulunması, bu endişenin bir yansımasıdır. Kerkük’ün kalbi Çanakkale’de atıyordu; bu sanat eseri bunun tescilidir,” dedi.

Albümün ve projenin tanıtımı için önümüzdeki günlerde büyük bir lansman yapılacağı belirtildi. Ayrıca, belgesel, kitap ve müzik albümünün Bakanlık yayını olarak yayımlanacağı ifade edildi. Kastamonu ve Kerkük’te kayda alınan Çanakkale Türküleri’nin bestelerinin aynı olduğunu belirten Beyoğlu, “Sözleri de bir miktar benzerlik gösteriyor; ancak ithaf edilen yer farklılık gösteriyor. ‘Çanakkale’ demiyor, ‘Hasankale’ diyor,” şeklinde konuştu.