Ankara’nın göbeğinde ABD ajan okulu varmış!

1966 yılında Karaman’da doğan Ahmet Köprülü’nün kaleminden çıkan Trojans / Ankara’da ABD Ajan Okulu, 1957 yılında Ankara’nın Balgat semtinde kurulan Amerikan Okulu’nun ardında yatan sırları gözler önüne seriyor. Hayat Yayınları’nın Deşifre X Kitaplar serisinde yer alan bu çalışma, binlerce sayfa belge, fotoğraf ve tanık anlatısıyla Türkiye-ABD ilişkilerinin karanlık köşelerini yeniden biçimlendirme iddiasını taşıyor. Köprülü’nün deneyimli kalemi, editör Kamuran Akkuş’un dikkatiyle şekillenen metin, sadece bir okulun tarihinden öte, ilişkiler ağını bir arkeolojik kazı gibi gün ışığına çıkarıyor.

Trojans / Ankara’da ABD Ajan Okulu adlı eser, 184 sayfalık yapısıyla yalnızca eğitim kurumunun öyküsünü anlatmıyor; aynı zamanda ABD’nin Türkiye ve Orta Doğu’daki politik, istihbarat ve kültürel operasyonlarının merkezi olarak görülen bir yapıyı da belgeler, fotoğraflar ve tanıklıklarla deşifre ediyor.

Beyaz Chevrolet’den Başlayan Bir Yolculuk başlıklı anlatı, 2006 yılında Ankara’nın Tandoğan semtinde sergilenen 1952 model beyaz bir Chevrolet’in sahiplik bilgisini ararken, dosyadaki yazışmalarda ortaya çıkan Jack E. Daseler adında bir Amerikalı askeri görevlisine uzanır. Daseler’in 1957’de Ankara’daki TUSLOG DET-30 üssünde kurulan Ankara American High School’ın ilk müdürü olduğu; Ankara Emniyet Müdürlüğü Trafik Şubesi’ne gönderilen “emir-rica” yazısında aracın Ankara plakası için kullanıldığı bilgisi, okulun yalnızca bir eğitim kurumu olmadığını gösterir niteliktedir.

“Trojans”: Truva Atları Ankara’da bölümünde, 1957-1958 öğretim yılında okulun iç bünyesinde “Trojans yılı” ilan edildiği ve öğrencilerin “Truva Atları” olarak adlandırıldığı aktarılır. Köprülü, bu ismin yalnızca bir mecaz olmadığını, ABD’nin Türkiye’deki stratejik varlığının bir metaforu olarak görüldüğünü savunuyor: “Bu okul, sadece Amerikalı çocuklara eğitim vermekle kalmadı; aynı zamanda ABD’nin Türkiye ve Orta Doğu’da yürütülen politik, istihbarat ve psikolojik operasyonlarının merkezi haline geldi.”

TUSLOG, JUSMMAT, CENTO ile Gizli Ağlar kitabın kilit parçalarını oluşturur. TUSLOG, ABD’nin Türkiye’deki lojistik ve haberleşme ağını yönetirken; JUSMMAT, Türkiye’deki ABD askerî varlığının resmi adı olarak ve CENTO ise Soğuk Savaş dönemi stratejilerinin bir parçası olarak metinde yer alır. Köprülü’nün yaklaşımıyla, Ankara’daki bu “Kale”’nin, istihbarat toplama ve kültürel etki kurma faaliyetlerinin merkez üssü olduğuna işaret edilir.

CIA, Darbeler ve Gizli Bağlantılar bölümünde ise okulun yöneticileri arasında CIA ajanları, darbeci generaller ve farklı dini/kültürel bağlantılara sahip isimlerin bulunduğu belgelerle ortaya konulur. Elisabeth McNeill’in JUSMMAT görevlisi olduğunun altı çizilir; ABD üslerinin Türkiye’deki kurulum sürecinde stratejik rol oynadığı ileri sürülür. Ayrıca Albay Kamil Homriş ve General A. Mead gibi figürlerin AHS ile ilişkileri ve rolü tartışmaya açılır.

Bush’un Gizli Ankara Ziyareti: 1978 başlığı altında, 2004’te NATO Zirvesi sırasında George W. Bush’un Türkiye’ye gelişinin, Trojans’ın sunduğu belgeler ışığında farklı bir döneme denk geldiği görülür. Kitap, Bush’un Türkiye’ye gelişiyle ilgili olarak 1978’de olan bir ziyaretin varlığını ve Buna bağlı olarak Ankara’daki “Küçük Amerika” tablosunu yeniden okur. Bu dönemde kentin semtlerinde Amerikalı yaşam tarzının izleri, fast food ve otomobil kültürüyle belirginleşir; Barış Gönüllüleri ile yapılan Anadolu gezileri de “din ve mezhep haritası” çıkarma faaliyetlerinin parçası olarak değerlendirilir.

Kültürel ve Stratejik Dönüşüm bölümünde, 1950’lerden itibaren Balgat, Yenimahalle ve Kavaklıdere gibi semtlerin ABD’nin planları doğrultusunda “Küçük Amerika” olarak yeniden kurgulandığı anlatılır. Missouri Lokantası ve Washington Restoranı örneklerinde Türk toplumu üzerinde kurulan etkiler ve AHS öğrencilerinin Barış Gönüllüleri aracılığıyla Anadolu’yu gezerek elde ettikleri verilerle bir tür “din ve mezhep haritası” çıkarma çabaları öne çıkar. Okulun halkla ilişkiler faaliyetleriyle Türk toplumu üzerindeki etki artırılır.

Lenin’in Fotoğrafı ve Antikomünizm Çelişkisi bölümünde, Soğuk Savaş’ın zirvesinde antikomünizm propagandasının yoğun olduğu dönemde dahi odalara asılan Lenin fotoğraflarının, okulun “özgür düşünce” maskesi altındaki kontrolsüzlüğünü ve ABD’nin hedeflerinin nasıl esnek yorumlandığını gösterdiği vurgulanır.

Büyük Ortadoğu Projesi ve Geleceğe Yansımalar başlığıyla metin, Trojans ağının 1950’lerden başlayan ve daha sonra BOP gibi geniş stratejilere uzanan bir dönüşümünü analiz eder. ABD’nin okullar üzerinden kurduğu kültürel ve siyasi etki, uzun vadeli bir müdahaleye dönüştürülür ve bu durum, Türk kamuoyunun gündemine taşıdığı bilinmeyen gerçekleri ortaya çıkarır.

Ahmet Köprülü kimdir? 1966’da Karaman’da doğan Köprülü, Hacettepe Üniversitesi Kimya Bölümü’nü bırakıp gazeteciliğe yöneldi. Hürriyet, Sabah, Milliyet ve Akşam gibi büyük gazetelerde polis-adliye muhabiri olarak çalışan Köprülü, 1992 Çetin Emeç Genç Gazeteciler Yarışması birinciliği ile 2006 Çağdaş Gazeteciler Derneği Kent Haber Ödülü’nü kazanmıştır. Evli ve üç çocuk babası olan yazar, İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi mezunudur.