Afrika’nın Uzun İsim Geleneğinin Kökleri ve Sömürge Etkisi: Anlatılarla Aile Hafızası

Afrika’nın çeşitli bölgelerinde yüzyıllardır var olan kısa ve tekkelimelik geleneksel isimler, sömürge yıllarında getirilen kısıtlamalara rağmen bugün de topluluk hafızasını ve aile mirasını canlı tutuyor. Bu isimler çoğunlukla bir cümle halinde kurularak mesaj veya öğüt içerir; böylece kimlik yalnızca bireye ait değildir, aynı zamanda kuşaktan kuşağa aktarılan ortak bir hafızanın taşıyıcısıdır.

Çocuk adına uzun bir isim verme törenleri, aile büyüklerinin aklıselim kararları ve manevi hazırlıkları kapsar. İsim, çocuğun rolünü belirlemek veya geleceğe yön vermek amacıyla seçilir. Modern toplumlarda kısa ad kullanımı yaygınlaşsa da pek çok aile geleneksel uzun isimleri sözlü kültürde yaşatmaya devam eder.

Yoruba toplumunda Nijerya, Benin ve Togo’da bulunan örneklerde çok bölümlü yapılar öne çıkar: Oluwasegunmideotofunmisayo (Tanrı bana zafer getirsin, bu benim için sevinç kaynağıdır) ve Oluwadamilolawomiwunmi (Tanrı beni bereketle donattı, lütfu bana yeter).

Igbo halkında ise Chukwuebukaonyejekwemchiemerie (Tanrı yücedir; Onun rehberliğiyle başarıya ulaşırım) gibi kader ve korunma odaklı ifadeler dikkat çeker. Shona toplumu Zimbabve’de ise Tichakundibatanavanhuvosemwanakomana ve Tendaimutandarikasheakatichengetawo gibi uzun cümleler topluluk dayanışmasını ve şükrü öne çıkarır.

Çocuğa isim verme süreci pek çok öğeyi içerir. Kamerunlu sosyolog Muhammed Pagna, isimlerin sadece kimlik göstergesi olmadığını, aynı zamanda bir hikâye, dua ve aile geçmişinin yansıması olduğunu belirtir. Doğum şartları, Tanrı’ya teşekkürler, ailenin gelecek beklentileri ve topluluğun tarihsel hafızası bu sürecin ayrılmaz parçalarıdır. Pek çok Afrikalı toplulukta, sömürge öncesi dönemde uzun, noktasız ve tek kelimelik isimler yaygındı; fakat sömürgeciler bu gelenekleri sorgulayıp kısa ve anlam yüklü adları zorunlu kıldı. Local kayıtlar ve telaffuz zorlukları nedeniyle uzun isimler zamanla adlık listelerinden çekildi ve çoğu durumda yerel hafıza zayıfladı.

Kamerunlu Fuquaponiniaruna Mohamed Sherif’in anlattığı gibi, annesinin uzun süre çocuk sahibi olamaması sonrası kendisine “Fuquaponiniaruna” (Zenginliğin Tanrı’dan gelir) ismi verilmiştir. Sömürge yönetimlerinin isim geleneğini bastırma politikaları, farklı dönemlerde farklı biçimler aldı: Fransız idaresi, Code de l’Indigenat kapsamında “tek isim zorunluluğu” getirerek çok kelimeli isimleri modern kayıtlara uygun hale getirirken; İngiliz yönetimi altında misyoner okulları, vaftiz defterleri ve Anglikan kilisesi kayıtları yoluyla kısa, Hristiyan adlarının kullanılmasını teşvik etti. Belçika Kongo’sunda 1917 yasası, uzun yerli adlarının idari kayıtlara sığmaması gerekçesiyle kısaltılmasını zorunlu kıldı. Alman sömürge dönemi Kamerun ve Namibya’da da benzer bir yaklaşım izlendi; kısa ve okunabilir Avrupalı adlar dayatıldı. Portekiz sömürge yönetimi ise Angola ve Mozambik’te Portekizce soyadı düzenini zorunlu kılarak geleneksel adlandırma sistemlerini büyük ölçüde resmi kayıtlardan çıkardı.

Kaynaklar: AA / Ahmet Emin Dönmez – Kültür Sanat; Haberler.com.