Yapay zekanın terapide artan kullanımı “risk” tartışmalarını artırıyor

Medipol Üniversitesi Esenler Hastanesi Ruh Sağlığı ve Hastalıkları Bölümü’nden Uzman Doktor Onur Yılmaz, yapay zeka destekli sohbet robotlarının (chatbot) kolay erişim ve düşük maliyet gibi avantajları sunsa da insan bağını ve empatiyi tamamen karşılamanın mümkün olmadığını belirtti. Ruh sağlığı alanında bu tür teknolojilerin yükselişi, yüksek maliyetler, uzun bekleme süreleri ve toplumsal damgalanma endişesi nedeniyle milyonlarca kişiyi anonim, dijital ve kolay erişilebilir alternatiflere yönlendiriyor.

Stanford Üniversitesi’nin 2024 raporu, 16-25 yaş aralığındaki her dört gençten birinin en az bir kez duygusal destek almak ya da bir sorununu görüşmek için yapay zeka uygulamalarına başvurduğunu ortaya koyuyor. Ancak uzmanlar, bu etkileşimlerin denetimsiz ve insan bağından yoksun olması halinde özellikle hassas bireyler için zarar verici olabileceği konusunda uyarıyorlar.

Yılmaz, bilgi üretimi ve kullanımının hızla arttığı bu çağda yapay zekanın ruh sağlığı alanında da yer edinmesini, süreçleri hızlandırma, tedaviyi kişiselleştirme ve psikolojik destek ile eğitim programları sunma potansiyeliyle değerlendiriyor. Yapay zeka tabanlı sohbet robotları, veri tabanlarındaki anahtar kelimeleri eşleştirerek iletişim süreçlerini taklit edebiliyor, çıkarım yapabiliyor ve sorulan sorulara yanıt üretebiliyor. Kolay erişim ve daha düşük maliyetli olmaları nedeniyle daha geniş kitlelere ulaşmayı mümkün kılıyor; ayrıca duygusal durumları izleme yetenekleriyle analiz kapasitesi de sunuyorlar.

Ancak bu teknolojiler, yüz yüze terapiye göre bazı yönlerden eksik kalıyor. İnsan unsurunun tamamen yerini dolduramayacağına vurgu yapan Yılmaz, terapinin ilişki odaklı doğasının ve algoritmalardaki yanlılık riskinin güvenlik ve etik konularında endişeleri canlı tuttuğunu belirtiyor. Chatbotlar, bir terapist alternatifi olarak değil, bir terapist tamamlayıcısı olarak kullanılmalı.

Gelecekte daha üst düzey işlevlere sahip uygulamaların ortaya çıkması olası görünse de, terapinin sözel olmayan bağlamı ve insani sezgi gerektiren yönleri nedeniyle chatbotların geleneksel terapinin yerini alamayacağını ifade ediyor. İnsanla terapötik bağın, sezgi ve empati gibi unsurların bu süreçte vazgeçilmez olduğunu vurguluyor.

Yılmaz ayrıca, duyguları terapiste aktarma anlamına gelen aktarım kavramının yapay zeka ile yürütülen bir terapide karşılık bulmasının güç olduğunu ve bu nedenle algoritmik sistemlerin karmaşık ruhsal süreçlerde yetersiz kalabileceğini belirtiyor. Son veriler, chatrobotların gençlere arkadaşlık, sırdaşlık, duygusal destek ve kişisel-sosyal zorluklarla başa çıkmada yardımcı olabildiğini gösterse de, bu durumun bazı riskler doğurduğunu da ekliyor: kişilerarası ilişkilerden yoksun kalma, bağımlılık, önyargıların pekişmesi ve hassas bilgilerin gizliliğinin korunması konuları dikkatle ele alınması gereken başlıklar arasında yer alıyor.

Yılmaz, teknolojilerin etik ve toplumsal değerlere uygun, özerkliğe saygılı, gizliliği koruyan, zarar vermeyen, tarafsız ve denetlenebilir olması gerektiğini vurguluyor. Ayrıca olası hataların sorumluluk alanlarının netleştirilmesi ve hesap verebilirliğin sağlanması için etik kurullar ve yasal düzenlemeler gerektiğini belirtiyor.